EU-Actieplan voor de chemische industrie: kans voor Europese regio’s en provincies
De Europese Commissie presenteerde het European Chemicals Industry Action Plan dat het concurrentievermogen van de chemische sector moet versterken én de transitie naar duurzaamheid versnellen.
De sector – de vierde grootste maakindustrie in de EU – is essentieel voor strategische waardeketens zoals defensie, cleantech en digitalisering. Toch staat zij onder druk: sinds 2003 halveerde het EU-marktaandeel, terwijl Azië, met name China, sterk terrein wint. Hoge energieprijzen, geopolitieke spanningen en sluitingen van grote productielocaties bedreigen de positie van Europa als producent en innovator.
Het nieuwe actieplan biedt een uitgebreid kader voor herstel en transitie, gebaseerd op vier pijlers: weerbaarheid, energiezekerheid en decarbonisatie, innovatie en leadmarkten, en vereenvoudiging van regelgeving.
Pijler 1: Versterken van de weerbaarheid
Om te voorkomen dat belangrijke chemische productielocaties verdwijnen uit Europa, lanceert de Commissie eind 2025 de Critical Chemicals Alliance. Deze moet tijdig signaleren waar fabrieken in de knel komen of waar handelsverstoringen dreigen. Ook wordt een lijst opgesteld van cruciale chemische stoffen en locaties (EU Critical Chemical Sites) die strategisch belangrijk zijn voor Europa.
Op internationaal vlak zet de EU in op betere handelsbescherming, inclusief snellere toepassing van anti-dumpingmaatregelen tegen oneerlijke concurrentie. Versterkte douanecontroles en de introductie van digitale productpaspoorten helpen om niet-conforme producten van de markt te weren.
Pijler 2: Energiezekerheid en decarbonisatie
De chemische industrie is sterk afhankelijk van fossiele energie, zowel voor de productie zelf als voor de benodigde grondstoffen. De Commissie wil daarom vaart maken met betaalbare, schone energie voor de sector – zoals waterstof, biogrondstoffen en circulaire alternatieven. De Commissie stelt daarom voor om:
- Vergunningverlening te stroomlijnen via een nieuwe Wet Versnelling Industriële Decarbonisatie (2025).
- Staatssteunregels te verruimen, inclusief compensatie via het Emissions Trading System (ETS) voor meer chemische producten;
- Toegang tot netinfrastructuur te versnellen via het European Grid Package;
Waterstof en circulaire grondstoffen krijgen een centrale plaats in de energietransitie. Via de Waterstofbank, aanpassing van ETS-regels en de stimulering van CCU/CCS-technologieën (CCS – Carbon Capture & Storage, CCU – Carbon Capture & Utilisation) wordt de inzet op koolstofarme productie ondersteund. Een nieuwe Bio-economiestrategie (Q4 2025) benadrukt het belang van biobased grondstoffen en technologieën.
Ook chemische recycling krijgt een impuls via nieuwe wetgeving en berekeningsregels, onder meer voor Single Use Plastics. Tot slot komt er een wettelijk kader voor een Europese CO₂-markt en infrastructuur om opslag en gebruik van CO₂ op te schalen.
Pijler 3: Leadmarkten & innovatie
Om het innovatieklimaat te versterken, komt de Commissie in 2026 met nieuwe initiatieven zoals EU Chemicals Innovation Hubs en Substitution Centres. Deze centra ondersteunen bedrijven – vooral het mkb – bij het ontwikkelen van veilige, duurzame alternatieven voor schadelijke stoffen. De aanpak “Safe and Sustainable by Design” wordt de norm in innovatietrajecten.
Om vroege innovaties sneller naar de markt te brengen, wordt een breed scala aan financieringsinstrumenten ingezet:
- Een Horizon Europe Call van €600 miljoen (2026-2027);
- Een industriële decarbonisatiebank (pilot van €1 miljard in 2025);
- En uitbreiding van het InvestEU Fonds met €50 miljard extra.
Ook worden belastingvoordelen zoals versnelde afschrijvingen en belastingkredieten verkend om investeringen in duurzame technologieën aantrekkelijker te maken.
Pijler 4: Vereenvoudiging van regelgeving
Verschillende omnibusvoorstellen zijn aangekondigd om regels te vereenvoudigen en de lasten voor bedrijven te verlagen, met bijzondere aandacht voor het mkb. Specifieke aanpassingen in de CLP-verordening (etikettering van chemische stoffen), meststoffenwetgeving en cosmetica zorgen voor duidelijkere informatie en lagere nalevingskosten. De verwachte jaarlijkse besparing: minimaal €363 miljoen.
De REACH-verordening – hét centrale regelboek voor chemische stoffen in Europa – wordt eind 2025 herzien om processen te versnellen en de administratieve druk te verlagen, met behoud van milieubescherming. Ook het Europese chemicaliënagentschap ECHA krijgt een nieuw mandaat en financieringsmodel om beter te functioneren.
Vervolgstappen
De komende maanden staan in het teken van verdere beleidsontwikkeling én positionering van Nederland en haar regio’s. De betrokkenheid van medeoverheden is essentieel om de plannen succesvol en regionaal & lokaal relevant te maken.
Bron:
Door:
Leah Corsmit, Huis van de Nederlandse Provincies.
